BÖLÜM 14

MEKKE’DE KITLIK

Haşimoğulları ve müminlere boykot devam ederken Hz.Muhammed@ Cenab-ı Hakk’ın inzal ettiği ayetlerin rehberliğinde bir taraftan geleceğin kadrolarını eğitiyor diğer taraftan da Mekke içindeki ve dışındaki gelişmeleri yakından takip edip sorunlara çözüm üretiyordu.

Boykot nedeniyle çevre kabilelerin Mekke’ye uyguladıkları yaptırımlar Mekke içerisinde büyük bir kıtlığa neden olmuştu. Mekke müşrik ileri gelenleri ne yapacaklarını şaşırmışlardı. Çevre kabileler Mekke’de yaşanan politik karışıklığa ([1]) ve Mekkeli müşriklerin kendilerine karşı gösterdikleri küstah tavırlara bir cevap olmak üzere Mekke’ye gıda akışını durdurmuşlardı. Gerekçe olarak ise kuraklığı göstermişlerdi. Mekke müşrik elitleri yaşadıkları bu çaresizliğe çözüm bulması için Hz.Muhammed’e @ başvurmuşlardı. Peygamberimiz de bu soruna çözüm bulmaya çalışıyordu.

Habeşistan’a hicret etmiş müminlerin sorunları ise daha farklıydı. Onlar hicret etmeden önce kendilerine yapılan tüm uyarılara rağmen çeşitli olumsuzluklar yaşıyorlardı ve bu olumsuzlukların haberleri Hz.Muhammed’e@ ulaşmaktaydı. O’nun oradaki yaşanan sorunlara da el atması ve çözüm üretmesi gerekmekteydi.

Cenab-ı Hak elçisine Araf Suresinin devamı olarak inzal ettiği ayet gurubu ile önce Mekke içerisindeki kıtlık sorununun çözümüne değinir daha sonra ise Habeşistan’da yaşanan sorunların çözümünü anlatır. Her iki hususa yönelik anlatılan çözümler yine Hz.Musa’nın @ yaşantısı üzerinden kıssalaştırılarak verilir.

Cenab-ı Hak müminlere boykot uygulanması halinde Mekke’nin başına gelecek musibetleri anlatmak için Firavun halkının başına gelen musibetlerden bahseder ve Mekkelileri korkutarak boykottan uzak tutmaya çalışan mesajlar gönderir. Ama Mekke müşrikleri bu tehditlere kulak asmadıkları için önceden ihbar edilen musibetlerle yüzyüze geldiler.

Haşimoğullarının müttefiği olan kabile ve devletler Mekke ile olan ticari ilişkilerini gözden geçirmeye başladılar. Çevre kabilelerden özellikle ehli kitap kabileler kendi dinlerine daha yakın olan müminlere yapılan kötü muamele nedeniyle Mekke’ye tavır aldılar. Bütün bunlara Cenab-ı Hakk’ın çevre bölge ve ülkelerden sağlanan ürünlerde kısıtlılık, yokluk ve kıtlık olması için kuraklık, haşerat, afet vb. şekillerde resulüne gaybi destekler vermesini de eklersek Mekke’de durum çok vahim hale geldi. Mekke Yönetimi Peygamberimize boykot uygularken kendileri kıtlıkla adeta kontra bir boykotla karşı karşıya kalmışlardı.

Hz.Muhammed’e @ ve müminlere boykot uygulandığı zaman Mekke’nin de şiddetli kuraklık, kıtlık yaşadığına ilişkin rivayetler mevcuttur. Yani Cenab-ı Hakk’ın kıssa ile ihbar ettiği tüm belalar meydana gelmiştir. Yine Rabbimizin bu kıssalarda ihbar ettiği gibi onların bu musibetlerden ders almayacakları ve meydana gelen bu olumsuzlukların sorumlusunun peygamberimiz olduğunu iddia etmişlerdir.

Hz.Musa @ ve Firavun Yönetimi arasında geçen olayları anlatan kıssada geçen kısıtlılık hallerinin Mekke’deki izdüşümünün muhtemel olarak aşağıdaki şekillerde cereyan ettiği söylenebilir;

1. Doğal Felaketler Şeklinde: Mekkelilerin tedarik ettikleri malların kaynak ülkelerinde doğal felaketler ortaya çıkıyor ve aracı / nakliyeci kişilerde ihtiyaç duyulan malı sağlayamadığından bu felaketlerin isimlerini mazeret olarak belirtiyordu.

2. Çevre kabilelerin ve Haşimoğulları müttefiklerinin Mekkelilere yaptırımları: Bu tip kısıtlılık belki söz konusu kabilelerin resmen Mekke’ye boykot uyguladığını açıkça ilan etmese de çekirge, tufan, haşerat vb. nedenler uydurarak yaptırım uyguluyorlardı. Böylece gelecekteki ticaretlerini de riske atmıyorlar ve güvensizlik oluşturmuyorlardı. Mekkelilerin ise bu mazeretlere inanmaktan başka çareleri kalmıyordu. (Musa @ kıssasındaki çekirge, tufan, kan, kurbağa, haşerat musibetleri metaforu )

Mekkelileri çok şiddetli bir şekilde etkisine alan kıtlık hususuna değinen rivayetlerde yaşanan kıtlığın şiddetini belirtmek için, insanların hayvan leşleri ve derileri yemeye başladığı ifade edilir ve çaresiz kalan Mekkeli müşriklerin Peygamberimize gelerek başlarındaki kıtlık belâsının uzaklaştırılması için Allah’a dua etmesi için ricacı oldukları zikredilir. Peygamberimiz de Cenab-ı Hakk’tan niyazda bulunur ve kıtlık belirli bir süre için sona erer.  Peygamberimiz aynı zamanda çevre kabilelere haber göndererek Mekke’ye yapılan yaptırımların belirli bir süre için kaldırılmasını talep eder. Bu talep karşısında çevre kabileler Mekke’ye yapılan boykotu kaldırırlar. Fakat kıtlığın bir süreliğine sona ermesinden sonra Mekkeli kodamanlar verdikleri sözden hemen caymışlar ve boykota ve muhasaraya devam etmişlerdir. Tabii çevre kabileler de kısıtlılığı tekrar başlatmışlardır. Bu durum müminlere boykot sona erinceye kadar müteaddit defalar böyle tekrarlanmıştır. (İsrailoğullarının gitmesine izin verilinceye kadar tufan, çekirge, haşere, kurbağa, kan vb. musibetlerin gönderilmesi benzetmesinde olduğu gibi)

130-135- Doğrusu Biz, Firavun halkını akıllarını başlarına toplasınlar diye senelerce kuraklıklara ve ürün kıtlığına mahkum ettik. Sonra kendilerine ne zaman bir iyilik ulaşsa, “Bu zaten bizim hakkımızdır / becerimizdir ” dediler. Fakat kendilerine ne zaman bir kötülük gelse, Musa ile onunla birlikte olanların uğursuzluğuna yorarlardı. İyi bilin ki, onların uğursuzluğu Allah tarafından öngörülmüştür. Fakat onların çoğu bunun farkında değiller. Ve onlar “Sen bizi büyülemek için hangi ayeti / delili / işaretler getirirsen getir yine de sana inanmayacağız” dediler. Bunun üzerine Biz de, belirli aralıklarla, ayetler / işaretler / deliller olmak üzere onlara tufanı, çekirgeleri, haşereleri, kurbağaları ve kanı gönderdik. Bütün bunlara rağmen büyüklük taslamaları gerçeği görmelerini engelledi ve suçlu bir kavim oldular. Bu musibetler başlarına geldiği zaman derlerdi ki: “Ey Musa! Sana verdiği söz hürmetine bizim için Rabbine dua et! Eğer bizden bu musibeti kaldırırsan sana kesinlikle iman edeceğiz / itimat edeceğiz ve İsrailoğulları’nı seninle göndereceğiz.” Fakat ne zaman geçici bir süre musibeti kaldırdık, her seferinde gerisin geri sözlerinden cayıveriyorlardı. (Araf Suresi 130-135)

Mekkelilerin yaptıkları bu hareketlerin kendilerinin hayrına olmayacağı, elleriyle işledikleri ihanet denizinde boğulacağı ve peygamberimizin takipçilerinin ise bu mukaddes toprakların doğusuna da, batısına da, kuzeyine de güneyine de sahip olacakları müjdesi yine kıssa üzerinden Cenab-ı Hak tarafından verilir. Aynı zamanda Mekkelilerin şirk adına yaptıkları ve yücelttikleri ne varsa hepsinin bir gün yerle bir olacağını da yine bu kıssa üzerinden Cenab-ı Hak haber verir. Böylece verilen sözün İsrailoğulları için yerine getirilmiş olduğu / müminler için de getirileceği ifade edilir.

136-137-Biz de, ayetlerimizi yalanlamaları ve onlara kayıtsız kalmaları nedeniyle onları denizde boğarak intikam aldık. / cezalandırdık. O hor görülüp ezilen ve işkence edilen insanları da toprağını bereketli kıldığımız yerin en doğusundan, en batısına kadar tamamına mirasçı / hakim kıldık. Ve böylece Rabbinin, İsrailoğulları’na verdiği güzel (bir gelecek) vaadi, onların sabırlarına karşılık yerine geldi. Biz de Firavun ile kavminin yapa geldikleri eserlerini ve yücelttikleri şeyleri tarihe gömdük. (Araf Suresi 136-137)

14.1. Habeşistan’daki Müminlere Uyarı Mesajları

Siyer kaynaklarında Habeşistan’a hicret eden muhacirlerin Medine’ye hicrete kadar (M616-M622) bu ülkedeki yaşamları ve başlarından geçenler hakkında genel olarak şu bilgiler yer alır;

1. İlk hicret edenlerin Mekke’de uzlaşmanın olduğu haberi üzerine bir kısım muhacirlerin erken dönemde Mekke’ye geri dönmeleri (Hz. Osman, Mus’ab bin Umeyr gibi),

2. İkinci kez hicret eden kafilenin imamı Cafer bin Ebu Talib’in Habeşistan kralı Necaşi’nin huzurunda Mekke elçilerine karşı savunma yapmaları,

3. Ubeydullah b. Cahş (Hz. Ümmü Habibe’nin eşi) ve Sekran b. Amr’ın (Hz. Sevde’nin eşi) Hristiyan olmaları,

4. Necaşiye darbe girişimi ve bu darbe girişiminin bastırılmasında muhacirlerin Necaşi’ye destek vermeleri ve darbe sırasında muhacir ailelerinin gemiye bindirilip Mekke’ye gönderilmek üzere limanda hazır bekletilmeleri,

5. Genel olarak Habeşistan muhacirlerinin orada Necaşi’nin koruması altında çok rahat ettikleri ve ibadetlerini baskı altında olmadan rahat bir şekilde yaptıkları anlatılır.

İman edenlerin çoğunluğunu teşkil eden ve özel olarak seçilen bu muhacirlerin mücadelelerini desteklemek ve gerektiğinde onları uyarmak ve yol göstermek amacıyla hiçbir Kur’an ayetinin ya da pasajının nazil olmadığını düşünmek pek akla yatkın olmadığı gibi Kur’an’ın müminlerin yaşamlarına kattığı pratik ve hemen her olaya müdahil olarak çözüm üretme metodolojisine de aykırı görünmektedir.([2])

Habeşistan’a hicret eden müminler Habeşistan’ı Mekke’deki mücadeleleri için bir üs olarak kullanacaklardı. Bu muhaceretin sonunda ihtiyaç duydukları siyasi ve askeri güce kavuştuktan sonra Mekke’yi inatçı, zalim, zorba ve azgın müşriklerden temizlemek, Mekke halkını şirk zulmünden kurtarmak ve Kabe’yi asli statüsüne kavuşturmak amacıyla geri döneceklerdi. Bu hedef içinde Habeşistan’da uygun bir zemin vardı. Zira Habeşistan Necaşi’si Yakubi bir hristiyandı ve peygamberimize hemen teslim olabilirdi ve nitekim de öyle oldu. Diğer taraftan Habeşistan halkının geneli hristiyandı. İslam’a en yakın bir dindi. Tevhidi dünya görüşünün / İslam’ın getirdiği ana ilkelere sahipti. Hristiyan halk, müşrik Mekke halkından farklı olarak, peygamberliğe, ahiret gününe ve kitaba yani vahye inanıyordu. Bu nedenle müminlerin hedeflerine ulaşması daha kolay olacağı düşünülüyordu.

Ancak bu o kadar kolay olmadığı gibi onları orada bulundukları süreçte kendilerini bekleyen en önemli tehlike Habeşistan’daki dini benimsemek ve onlara benzemek yani asimilasyona uğramaktı. Bu tehlike için müminleri etkileyecek koşullar mevcuttu. Söz konusu etkileyici koşullar;

1. Habeşistan’ın ticari açıdan çok gelişmiş ve zengin olması

2. Kilise: Hristiyan rahip ve keşişler

3. Ruhul Kudüs: Ülkenin İleri gelenleri (kabile reisleri, beyler, parlamento / senato)

Araf suresinin 138 nci ayetinden 180 inci ayetine kadar geçen ve Hz. Musa @ ve İsrailoğulları üzerinden anlatılan kıssalar Habeşistan’daki müminlerin gittikleri yerin dinindeki, dünya görüşündeki ve kültüründeki yanlış değerlerden etkilenmelerini önlemek ve onların yanlış yollara sapmalarına mani olmak için nazil olduğu değerlendirilebilir. Araf suresinin bu bölümleri Habeşistan’daki muhacir müminlerin yetersizliğini ortaya koyan ip uçlarını verirken onları muhafaza etmek ve onların kiliseye karşı kendilerini savunmaları için ihtiyaç duyacakları argümanları da vermektedir. Böylece muhacir müminlerin içinde yaşadıkları toplumun koşulları nedeniyle asimilasyona uğramamaları için Hz.Musa @ ve İsrailoğulları üzerinden rehberlik yapılır. Bu ayetler Habeşistan’daki müminlerin bir takım olaylar başlarına gelmeden uyarı mahiyetinde Hz.Muhammed’e@ inzal olup bir şekilde onlara ulaştırılmış olabileceği gibi (aşağıda işlendiği gibi) yaşanmış olaylar üzerine inzal olmuş ve yine bir daha yapmamaları için uyarı mahiyetinde inzal olmuş da olabilir. En doğrusunu Allah bilir. ([3])

Habeşistan’a hicret etmiş müslümanlar (denizden geçmiş israiloğulları metaforu) gittikleri ülkede neler yapıyorlardı? Her ne kadar peygamberimizden fiilen ayrılmış olsalar da müşrik Mekkeli tacirlerin hizmetinde sefere katılan mümin köleler vasıtasıyla iletişim sağlanıyor olsa da bu muhacir müminlerin içinde yaşamaya başladıkları toplumun dini, siyasi, ekonomik ve sosyal yapısından etkilenmemesi de imkansızdı. (Benzer bir put isteme metaforu)

Ayrıca bu müminlerin hicret ettikleri bu topluma karşı ehli kitap olmalarından kaynaklı sempatileri vardı. Zira Mekke’de mücadele ettikleri kendi toplumları şirk toplumuydu, vahye, ahiret gününe ve peygamberliğe karşı bir toplumdu. Kendilerine kucak açan bu toplumun ise inanç esasları itibariyle kendi inanç esaslarıyla ortaklıkları, benzerlikleri çoktu.

İnanç esaslarındaki benzerliğin yanısıra daha da önemlisi Habeşistan’ın Mekke Yönetimine karşı siyasi olarak peygamberimizin yanında yer alması yani müttefik olmaları müminlerin bu topluma karşı sempatilerini daha da arttırmıştı. Ancak şu da iyi bilinmeli ki ehli kitap olan bu ev sahibi toplumda ilahların sayısı az da olsa yine bir şirk toplumuydu. Fakat hicret eden müminler kendilerine gösterilen teveccüh nedeniyle bu şirki fark edemeyebilirlerdi. (Cahillikle niteleme benzetmesi) Dahası teslise dayalı şirk sisteminin toplum hayatına getirdiği yanlışlık ve bozuklukları ayırt edemeyebilirlerdi. Ya da Habeşistan’daki şirk, Arapların şirklerinden farklıydı. Bu nedenle tevhidi dünya görüşünün hedeflediği sistem ile benzeştiği düşünülerek muhacir müminler hristiyanlıktan etkilenebilirlerdi.

138-139- Ve İsrailoğulları’nı denizden geçirdik. Derken kendilerine mahsus putlara tapmakta olan bir kavimle karşılaştılar. Dediler ki: “Ey Musa! Onların tanrılarına benzer sen de bizim için bir tanrı kıl (belirle)!” (Musa da onlara) dedi ki: “Siz gerçekten cahillik ([4]) eden bir kavimsiniz. Onlara gelince: içinde bulundukları yaşam biçimi / dinleri, onları yok oluşa sürükleyecektir: çünkü onların bütün yapmakta oldukları, boş / batıl / saçma / hiçbir temeli olmayan şeylerdir.” (Araf Suresi 138-139)

Habeşistan’a hicret eden müminlerin Habeşlilerden etkilenmeleri şöyle olabilir; Tevhidi dünya görüşü / İslam, insanlara kabile putu / ideolojisi etrafından toplanmaları yerine bütün alemlerin / bütün kabile ve toplulukların “alemlerin rabbi olan Allah” paradigmasında bir araya gelerek barış / islam topluluğu oluşturması için bir teklif sunuyordu. Teklif özet olarak; Vahşi, birbirini yiyen, sürekli kavga ve savaşlarla eriyip yok oluşa götüren kabileciliğin terk edilmesini, bütün kabilelerin barış/ esenlik / güvenlik esası içerisinde millet oluşturmasını öngörüyordu. Oluşturulacak milletin idaresinde kişi, sınıf, kabile, ırk ve renk ayrımı yapmaksızın bütün herkesin menfaatinin göz önüne alınması teklif ediliyordu.  Bu idarede sadece Allah rızasının esas alındığı bir tevhid toplumunun oluşturulması temel hedefti.

Habeşistan’daki hristiyan toplumda ise kabileler birleşmiş ve bir inanç topluluğu oluşturarak tevhit sağlanmıştır. Fakat bu topluluğun şirki, devlet yönetiminde tecelli etmektedir. Şirk, toplum katmanları arasında şekillenmiştir. Bu şirk sisteminde; Allah (Baba) – İsa (oğul)- Ruhul Kudüs olarak ifade edilen teslis şirkinin dünyadaki izdüşümü Hükümdar -Kilise- parlamento (ya da ileri gelenler / prensler / beyler / dükler / asiller vb.) dur. Yani Habeş toplumunda put haline getirilmiş / putçuluğa dayalı kabilecilik ideolojisi yoktur ama şirk ideolojisi başka bir modelde ortaya çıkmıştı. Arap yarımadasında kabile adedince put var iken Habeş toplumunda tanrı sayısı bütün kabilelerin bağlı olduğu üç tanrıya inmiştir. Kabilecilikte reisin kabilenin totemi adına verdiği karar kutsal sayılarak hareket edilirken, teslis sisteminde üçlü otoritenin kararı kutsaldır. Asla eleştirilemez, değiştirilemez, zinhar karşı konularak itaatsizlik yapılamaz.

İşte böyle bir topluma hicret eden müminler, yönetimdeki şirki fark edemediler. Bu nedenle müminler de buradaki hristiyanların inandığı ve yaşadığı tarzda bir şirk sistemini benimsemeye meylettiler.

Hicret eden müminlere göre sonuçta teslis sistemi de kabileler arası tevhidi sağlamaktadır. Tevhidi dünya görüşünün / İslam’ın mesajındaki hedefin teslis ideolojisi ile de gerçekleşebileceği kanaati onlarda oluşma tehlikesi mevcuttur. Çünkü onlar, millet haline gelmiş Habeş toplumundaki bu kez toplumsal sınıflar arasındaki ayrımı / paylaşımı / şirki göremiyorlardı.

İslam ise oluşturulacak barış toplumunda zulme yol açan her türlü şirki reddediyordu. Yönetimde hükümdar dahil asla kutsal sayılacak bir otoriteye izin vermiyordu. Herkes Allah’ın kulu idi ve herkes hata yapabilir idi. Hiç kimsenin yanılmaması ve hesap vermemesi gibi bir ayrıcalığı yoktu. Allah ile kulu arasına kimse giremezdi. Tevhidi dünya görüşünün / İslam’ın öngördüğü sistemde her şey Allah için (yani millet için) olacaktı. Yöneticiler milletin efendisi değil ancak hizmetkarı olabilirlerdi. Bu günkü tabirle “Millet Devlet için değil, Devlet Millet içindir.”

Tevhidin sadece kabilelerin birleşmesinde değil aynı zamanda toplumun sınıfları / katmanları arasında da sağlanması, peygamberimizin getirdiği mesajın özüydü. Ancak muhacirlerin önemli bir kısmı bunları görememişti ve bu nedenlerle Habeşistan’ın siyasi yapısı ile ticari zenginliği kendilerini çok etkilemişti. Böylece hicret eden müminler hemen mevcut yapıya uygun bir yaşama geçmeye meylettiler. Onlar gibi yaşamakta ve hatta onlar gibi inanmakta bir mahzur görmemekteydiler.

Muhtemelen şöyle bir söylem bile geliştirmiş olabilirler; “bizim de böyle bir tanrımız (ya da tanrı inancımız) olsa ne mahzuru var ya da bize de böyle bir tanrı inancına dayalı bir sistem yapılırsa hedefimize ulaşabiliriz.” Veya orada ki hayata hemen sorgusuz sualsiz dalmaları yukarıdaki gibi de ifade edilebilir.

Onların içine düştükleri hal, hareket ve düşünce tarzları ya da ifadeleri / talepleri bir şekilde Mekke’ye ulaştırılır. İşte Hz.Musa @ ile İsrailoğulları arasında geçen bu kıssa onları içine düştükleri yanlış düşünce ve halden kurtarmak için anlatılmış olmalıdır. Söz konusu kıssayı anlatan müteakip ayetlerle Cenab-ı Hak onların bu hareketlerinin / taleplerinin çok cahilce olduğunu, cahiliyyenin iliklerine kadar işlediğini bu nedenle de şirkin başka bir çeşidi ile karşılaştıklarında ayırt etmekte güçlük çektiklerini bildirdi.

Aynı ayetlerle şu anda ne çekiliyorsa şirk zulmünden çekilmekte olduğunu müminleri ayrıcalıklı ve üstün kılan şeyin bu zulümden uzak durmak olduğu bildirilir. Böylece onlara bugünkü tabirle şöyle denmek istenir;

“Sizlere önerilen sistemdeki ‘devlet millet için vardır’ prensibi sizleri en şerefli hale gelecek iken sizler hala sizi aşağılayan, size her türlü acıyı çektiren, sizleri kendisine kul-köle yapan, sizlere her türlü zulmü ve keyfi davranışı reva gören ‘millet devlet içindir’ sistemini tercih ediyorsunuz.”

140-141-(Ve Musa) ekledi: “Ben size Allah’tan başka ilah arayayım öyle mi? Üstelik O, âlemler arasından (vahyi yaşama) onurunu / üstünlüğünü size bahşetmişken.”  Ve “Hani size dayanılmaz acılar çektiren; çocuklarınızı öldürtüp, kadınlarınızı sağ bırakan Firavun’un taraftarlarından sizi kurtarmıştık. Bunda Rabbinizden sizin için büyük bir sınav vardı.” (Araf Suresi 140-141)

Muhacirlerin imanlarını ve ahlaklarını tehdit eden yeni şartlara karşı onların sürekli uyanık ve diri olarak kalmalarını sağlamak ve uyarılmaları gerekiyordu. Aksi takdirde kendi hallerine kaldıklarında sapmaları / saptırılmaları kaçınılmazdı.

Diğer taraftan Habeşistan’a gönderilen mümin muhacirlerin başına onları ıslah etmek, onlara ilahi öğretileri öğretmek ve onlar arasında nizamı ve intizamı sağlamak üzere peygamberimizin halifesi olarak Cafer bin Ebu Talip atanmıştı.

Her ne kadar muhacirlerle Hz.Muhammed @ arasındaki iletişim Habeşistan’a ticaret yapan Mekkeli müşriklerin mümin köleleri ile sağlanıyorsa da boykot bu iletişimi oldukça zorlaştırmıştı. Ayrıca sürekli bir heberleşme ve olaylara anında müdahale şansı yoktu. Yani bir nevi iletişimsizlik söz konusuydu. (Hz. Musa’nın Kırk gece kavmini yalnız bırakması metaforu. Zaten peygamberimizin de Mekke’de Şib-i Ebu Talip tepesinde boykot / muhasara altında kalması ve kimseyle görüştürülmemesi de metafor olarak Musa’nın “Tura çıkışı ve orada ilahi öğretileri tedris etmesi” gibidir.) Hatta Mekke’deki bu siyasi krizden dolayı Habeşistan yetkililerinin Kureyşlilerle olan ticari ilişkilerini zaman zaman durdurdukları bile söylenebilir. Bu ve bunun gibi nedenlerle Habeşistan ile muhasara / hapis halindeki peygamberimiz arasındaki iletişim çok güçlükle mümkün olabiliyordu.

Yukarıda belirtildiği üzere Habeşistan’a giden muhacirleri gittikleri ülkede bekleyen en önemli tehlike bu ülkenin kültüründen, dininden, anlayışından vb. etkilenmeler idi. Bu nedenle muhacir topluluğun başına peygamberimizi temsilen atanan Cafer b. Ebu Talip müminleri her türlü sapkınlıktan koruyacak ve onları sürekli ıslah edecekti. Fakat bu ülkede ki teslis yanlısı otoritelerinde boş durmayacağı ve muhacir müminleri ayartmaya çalışacağı açıktı. Zira yönetimdeki hükümdar (baba) Necaşi hariç tutulacak olursa Kilise (oğul) ve meclis üyelerinin bir kısmı (Ruhul Kudusü temsilen beyler, kabile reisleri, ileri gelenler vb. temsilcilerin oluşturduğu meclis üyelerinin bir kısmı) tevhidi dünya görüşü / İslam’ın öngördüğü sistemin kendi otoritelerini, makam ve mevkilerini sarsacağını görmeleri mümkündü. Şöyle ki tevhidi dünya görüşüne / islami görüşe hemen hemen tam uygun düşünen bir kral (Necaşi), onun destekçisi otoriteler ve tevhit yanlısı bir kısım halk kitlesi vardı. Bu her iki taraf zaten birbiriyle çekişme halindeydiler. Şimdi ise teslis şirkini savunan tarafa karşı olan muhacir bir kitleyi ülkelerinde barındırıyorlardı. Onların Habeşistan’da yapacakları propaganda kendi şirk ideolojisini zayıflatacağı açıktı. Bu nedenle yönetimde ayrıcalıklı, kutsal, hesap vermeyen / sorumsuz bir otorite yani tanrılığı reddeden bir sistemi öngören müminlerin ilk karşısına dikilecek olanlar elbette teslis inancına sahip Kilise mensupları olacaktı. Bu nedenle onlar muhacir müminlerle çatışmak yerine onları kendi saflarına çekmeye çalışacaklardı. Onların bu çabalarına yönelik ilk işaretler de gelmeye başlamıştı. İlk müminlerden olan Ubeydullah bin Cahş (validelerimizden Hz. Ümmü Habibe’nin ilk kocası) ve Sekran bin Amr (validelerimizden Hz. Sevde’nin ilk kocası) Kilisenin kendilerine gösterdiği teveccüh, hediye ve ilgi nedeniyle din değiştirmiş ve hristiyanlığa geçmişlerdi.

142-Musa ile otuz gece için sözleşmiştik. Bu süreye on gece daha ilave ettik. Böylece Rabbinin tayin ettiği süre kırk geceye tamamlandı. Musa, kardeşi Harun’a dedi ki: “Kavmimin içinde benim yerime geç, ıslah et ve sakın bozguncuların yoluna uyma!” dedi. (Araf Suresi 142)

Habeşistan’daki müminlerin içinde bulundukları toplumun inançları konusundaki en önemli saptırıcı husus Hz. İsa’nın Allah’ın oğlu oluşu idi. Her ne kadar Yakubi Hristiyanlar yani teslise inanmayıp tek Allah inancına sahip Hristiyanlar varsa da etkin olmadıkları söylenebilir. Şöyle ki Cafer bin Ebu Talib’in Necaşi’nin huzurunda yaptığı tartışmada görüldüğü üzere Mekke müşriklerinin muhacir müminleri geri almak için şikayet ettikleri husus, onların Hz.İsa’yı tanrı değil beşer olduklarına inandıkları yönündeydi. Şayet Habeşistan yönetiminde Hz.İsa Allah’ın oğlu değil de beşer bir peygamber olarak kabul ediliyor olsaydı müşrikler böyle bir hususla onların karşısına çıkmazlardı. Onları kışkırtmak için Habeşistan’ın resmi yapısına ve ideolojisine müminlerin karşı olduğunu vurgulamak istemişlerdi. Ancak muhtemeldir ki Necaşi Yakubi bir Hristiyan olduğu için devlet erkanı teslise inansa da O müminleri koruma altına almıştı. İşte Habeşistan devletinin ve halkın genelinin teslis inancında olduğu bir toplumda yaşayan müminlerin karşı karşıya kaldıkları tehlike bu teslis inancı idi.

Teslis inancına göre Allah (c.c) oğlunu insanlara yol göstermek ve onların günahlarını üstlenmek, onları temizlemek için insan suretinde göndermişti. Yani Allah değil ama O’ndan bir parça, O’ndan bir ruh ve insanın algılarının algılayabileceği bir şekle girerek (insan suretinde) yeryüzüne tecelli etmişti. Allah (baba)-İsa (oğul)-Ruhul Kudüs BİRdi. Üçte birlik şeklinde bir inanca sahiptiler. İşte bu inancın yanlışlığının Yaratıcının insan tarafından asla duyu organları ile algılanamayacağının ortaya konması gerekiyordu.

Ayrıca hatırlanacak olursa Mekkeli müşriklerde peygamberimizden “Allah’ın bizzat yeryüzüne gelerek peygamberimizin peygamberliğini tescil etmesi” talepleri vardı. İşte bu talebin de yanlış olduğunun yani Allah’ın yaratılmış olanların hiçbirine benzemeyeceğinin deklare edilmesi gerekiyordu.

Dahası Habeşistan’daki ehli kitap mensuplarının teslis inancına ilişkin yapılan tartışmalarda bu konuda en doğru değerlendirmeyi sunmak için;

• Cenab-ı Hakk’ın maddi bir yapıya bürünemeyeceğini,

• O’nun maddi bir şeye (dağ örneği) tecelli ettiğinde onun bunu taşıyamayacağını,

• O’nun gözle görülemeyeceğini,

• O’nun yaratılan hiçbir şeye benzemediğini,

• O’nun ihata edilemeyeceğini

bildirmek gerekiyordu ki, onların bu inançtan yola çıkarak Kilisenin kutsiyeti inancı da boşa çıkarılsın. İşte hem Habeşistan’daki müminlerin yanlışa düşmemeleri hem de Mekkeli müşriklerin taleplerine bizzat Hz. Musa’nın @ “Rabbim! Göster bana zatını, göreyim seni!” talebi ile bu talebin imkansızlığı, yaratan ve yaratılan arasındaki farkı anlatan bir metafor ile cevap verilir.

Bu vesile ile müminlere tevhid öğretisine sımsıkı sarılmaları öğütleniyor ve hristiyanların inançlarının yanlışlığı dolayısıyla bu kozmik inancın izdüşümü olan siyasal yapının yanlışlığı da ortaya konuyordu.

143-144-Musa, tayin ettiğimiz vakit gelince, Rabbi onunla konuştu. (Musa,) “Ey Rabbim! Zatını bana göster de sana bakayım.” dedi. (Allah) “Asla göremezsin beni! Fakat şu dağa bak, eğer o yerinde kalırsa, sen beni ancak o zaman görebilirsin.” Rabbi dağa tecelli eder etmez, onu toza toprağa çevirdi. Musa ise bayılarak yere yığılıp kaldı. Ayıldığında dedi ki “Seni tenzih ederim, sana tevbe ederek sana yöneldim ve ben (bu gerçeğe / yaşayarak) inananların öncüsüyüm” dedi. (Allah) dedi ki: “Ey Musa! Risaletimle / görevlendirmemle ve Kelamımla seni insanlar arasından seçip liderlikle onurlandırdım. Öyleyse sana bahşettiklerime sımsıkı sarıl ve şükredenlerden ol!” (Araf Suresi 143-144)

Cafer bin Ebu Talip yazılı Kur’an metinleri (öğütlerin levhalara yazılmış olması metaforu) ile gönderilmişti. Ve bu Kur’an öğretilerine sımsıkı sarılmaları halinde yanlışa düşmeyecekleri / sapmayacakları tembihlenmişti. Bu öğretilerin grubunda bulunan muhacirlere sürekli okunması, tatbik edilmesi ve onların yoldan çıkmalarına mâni olunması için hassas davranması gerektiği Cafer b. Ebu Talip’e emredilmişti.

Ayrıca sabretmeleri gerektiği ve yakın gelecekte Cenab-ı Hakk’ın onlara Mekkeli müşriklerin feci sonunu göstereceğini de yine kıssada işaret ile bildirmişti. Doğru yolu bırakıp yanlış yola sapanlar da korkutulmuş ve gelecekte karşılaşacağı azap ile uyarılmıştı.

145-147-Biz her şeyin en ince ayrıntısına kadar açıklamasını ve öğüt olarak her ne varsa hepsini levhalara yazdık. Artık onlara sımsıkı sarıl / harfiyyen uygula ve halkına da bunlara en güzel bir şekilde sarılmalarını / uygulamalarını emret! Yakında size o yoldan çıkmışların son durağını da göstereceğim. Yeryüzünde haksız yere büyüklük taslayanları ayetlerimizden uzak tutacağım. Zaten onlar bütün ayetleri görseler de onlara iman etmezler. Doğru yolu görseler bile o yoldan gitmezler. Ama sapık yolu görünce hemen onu yol edinirler. İşte bu, onların ayetlerimizi yalanlamaları ve onlara karşı kayıtsız oluşları nedeniyledir. Nitekim ayetlerimizi ve ahiret buluşmasını yalanlayanların amelleri boşa gidecek. Ne yani, onlar kendi yaptıklarından başka bir şeyle ödüllendirilmeyi mi bekliyorlar? (Araf Suresi 145-147)

Muhacir müminler beraberlerinde götürdükleri servetlerini kullanarak geçimlerini sağlamak zorundaydılar. Habeşistan’daki ekonomik yapının ise eski Mısır iktisadi / dini geleneklerinin değişik ve küçük bir versiyonu olması çok büyük bir ihtimaldir. Mekke’nin iyi yetişmiş tacirleri olan muhacir müminlerin beraberlerinde getirdikleri sermayelerini son derece karlı yatırımlara yatırmaları beklenir. Habeşistan piyasasında kendilerini cezbeden / çağıran fırsatları görüp de kendilerini bunlardan alıkoymaları beklenemez. Mekke’nin tacirlerinin kendilerini çağıran, dürtülerini, heveslerini gıdıklayıp dayanılmaz bir şehvete çeviren karlı yatırımlardan uzak durmaları pek olası değildir. (Buzağının ayartıcı böğürmesi metaforu)

Muhacirler Habeşistan’a ticaretlerini / kazançlarını artırmak için gitmedikleri bir gerçektir. Ancak onların gittikleri yerde geçimlerini sağlama zorunlulukları da vardı. Onların çalışıp, çabalayıp, ticari faaliyet yapıp geçimleri için gelir elde etmeleri gayet normal bir davranıştır. Ancak diğer taraftan hicret ettikleri ülkede cari olan ilişkiler çerçevesinde girdikleri piyasada elde edecekleri tatlı kazancın büyüsü ile bu ticari ilişkilerin ahlaki / doğru olup olmadığını sorgulamayacakları da çok açıktır. Onların o piyasada girdikleri ticari ilişkinin getireceği getirinin büyüklüğünü dikkate almaları muhtemeldir. Bütün muhacirlerin olmasa da bazılarının orada geçerli olan borsa / manipülasyon / tefecilik vb. hazır paradan para kazanan türde bir modeli / sistemi izleyen bir ticari ilişkiye girmiş olmaları ihtimali vardır.

148- Musa’nın kavmi, onun peşi sıra süs takılarından meydana getirdikleri ve çekici/ ayartıcı / aldatıcı bir sesi olan bir buzağı heykelini ilah edinmişlerdi. Onun kendileriyle konuşmayacağını ve yol da göstermeyeceğini görmüyorlar mıydı sanki? (Yine de) onu ilah edindiler ve zalimlerden oldular. (Araf Suresi 148)

Ama sonuç çok kötü oldu. Zira idealist amaçlarla gelmiş olan bu gurubun bazılarının işledikleri yüzünden bütün muhacir grubun Habeşistan toplumu nezdindeki itibarları çok kötü oldu. Bu işi yapan muhacirler kazandıkça Habeşlilerin onlara bakışı değişti. Habeş halkı artık birkaç muhacirin yaptığı yüzünden tüm muhacirlere sıcak bakmaz olmuştu. Çünkü kucak açmış olmalarına karşın bir de servet sahibi yapıyorlardı.

Her ne kadar Kur’an detayları vermese de muhacir grubun bazılarının yaptıkları yatırımın / girişimin kötü olduğunu anlamaları, bir yanlışın içine girmiş olduklarını sonradan idrak etmiş olduklarını belirtmesi bize onların bu idraklerinin “kötü bir karşılıkla” karşılaştıktan sonra olduğu kanaatine ulaştırır. Böylece yaptıklarının yanlış olduğunu anladılar ama çok büyük bir kredi kaybına uğramış oldular. Bu onların hedeflerine ulaşmadaki başarılarına gölge düşüren çok büyük bir hataydı. Hatta şu bile denebilir; kendilerinden beklenen umutları suya düşürecek ve büyük hayal kırıklığı yaratacak bir hataydı. Bu nedenle hemen hatalarından dolayı nasıl bağışlanacaklarının, bu hatayı nasıl telafi edeceklerinin hal çaresine bakmaya başladılar.

149- Akılları başlarına gelince işledikleri batıl / yanlış şeyler dolayısıyla pişman olup sapıtmış olduklarının farkına vardılar ve “Eğer Rabbimiz bize merhamet etmez ve bizi bağışlamazsa, işte o zaman büsbütün kaybedenlerden olacağız” diye dövündüler. (Araf Suresi 149)

Bu hususta muhacirler gurubunun lideri olarak atanan Cafer b. Ebu Talib’in ise Mekke ile iletişimin kesik olması nedeniyle durumu peygamberimize iletemediği ve oradan da herhangi bir talimat alamadığı düşünüldüğünde (Hz. Musa’nın @ Tur’a çıkış nedeniyle kavminden ayrılışı metaforu) gruba hâkim olmada zafiyet gösterdiği söylenebilir. Cafer b. Ebu Talib’in gruba müdahale etmeye çalıştığı muhakkaktır. Ancak çok cazip büyük karları gören bazı tacirleri bu karlardan mahrum etmeye çalışmak öyle kolay bir şey değildir. Aralarında çok şiddetli tartışmaların ve hatta engel olunduğu takdirde öldürme tehditlerine varan çatışmaların olabileceğini tahmin etmek zor olmasa gerek. Değil ki Kur’an buna “hatta az kalsın canıma kastedeceklerdi” metaforu ile değinmektedir.

Mekke (Peygamberimiz) ile iletişim tekrar sağlanınca Habeşistan’daki bir kısım müminlerin bazılarının giriştikleri bu yanlış uygulamaları hakkında bilgiler Cafer b. Ebu Talip tarafından peygamberimize iletilir. Peygamberimiz çok büyük bir hayal kırıklığına uğrar, çok öfkelenir. Öyle ki eğitim kampı olan muhasaradaki yoğun ders vermelere ara verir. (Levhaları bırakma metaforu) Zira Habeşistan hicreti fiyaskoyla neticelenebilirdi. Hemen tedbir alması gerekiyordu. Durum hakkında sorgulama yapmak için Cafer bin Ebu Talib’i sigaya çekti. Kendisine yetki verdiğini ve neden yetkisini kullanarak bu durumu engellemediğini sorgulayan mesajlarını iletti. Fakat Cafer bin Ebu Talip gönderdiği cevabi mesajında bu olumsuz gidişi önlemek için çok gayret ettiğini ama çaresiz kaldığını elinden bir şey gelmediğini, kendisini bu yanlışı yapanların öldürmekle tehdit ettiklerini, aralarında çok şiddetli tartışma çıktığını bildirdi. Ayrıca vahiy ile iletişimin kesilmesinin elini kolunu bağlamasında önemli etkisinin olduğunu ve müminlerin bazısının yaptıkları yanlışın farkında olmadıklarını ve içinde bulundukları ticari hayatın çok cezbedici olması nedeniyle müminlerin kapılıp gittiklerini fakat şimdi onlarında hatalarını anladıklarını ve bu yanlışlarından döndüklerini bildirdi.

Diğer taraftan şimdilerde kendilerine karşı direnişe geçmiş bir kilisenin olduğunu ve bu kilise mensuplarının mümin muhacirlerin yaptıkları yanlışı aleyhlerine tezvirat olarak kullandıklarını da bildirdi. Şayet bu hatalar bağışlanmayacak olursa bunları yapan grup üyelerinin kilisenin safına kayabileceği de bildirilmiş olabileceği söylenebilir. Bu nedenle de onların ekmeğine yağ sürülmemesi gerektiği de bildirilerek düşmanların sevindirilmemesi gerektiği de bildirilir. Hatta bu hatalar Mekke müşriklerince de aleyhlerine kullanılabilirdi. (Kilise mensuplarını / düşmanı sevindirmemesi metaforu)

150-Musa kavmine döndüğünde, kızgın ve hayal kırıklığına uğramış olarak dedi ki; “Benden sonra arkamdan ne berbat bir yol tutturmuşsunuz öyle! Rabbinizin emrini ([5]) bekleyemediniz mi?” Hemen levhaları bıraktı ([6]); kardeşinin yakasına yapışıp silkelemeye başladı. (Harun:) “Ey anamın oğlu! İnan ki, bu kavim beni etkisiz hale getirdi, hatta az kalsın canıma kastedeceklerdi! Sende üzerime gelerek, beni düşmana karşı gülünç duruma düşürme ve bu zalimler güruhuyla beni bir tutma” dedi. (Araf Suresi 150)

Peygamberimiz Cafer b. Ebu Talib’in savunmasına ilişkin mesajı aldıktan sonra yaptığı değerlendirme neticesinde; kendisinin başında olmadığı bir toplumda ve kendilerini aşırı cezbeden bir ticari ortama düşen ve imtihanlarla iyice eğitilmemiş bu kişilerin imtihanlarda başarılı olamamasının normal olduğunu anladı. Yapacak bir şey yoktu artık, olan olmuştu. Bu yanlışı yapanlar zaten içinde yaşadıkları toplumda gereken zilleti / azabı / aşağılanmayı yaşayacaklardı. Yaptıkları hatanın büyüklüğünü anlamış olmaları ve bu nedenle de çok büyük bir zillet yaşamaları onlara yeter de artardı bile. Böylece Cenab-ı Hakk’ın günahları çok bağışlayan olduğunu, tevbe edip hatadan geri dönülmesi halinde Cenab-ı Hakk’ın kendilerini affedeceğini Cafer bin Ebu Talip’e bildirdi.

Peygamberimiz Habeşistan’a gerekli bildirimi yaptıktan sonra tekrar Şib-i Ebu Talip tepesindeki eğitim kampındaki çalışmalarına geri döndü. (Levhaları alması metaforu) Cenab-ı Hakk’ın bildirmesiyle şunu anladı ki; bu işi başaracak olanlar, ancak Rablerinden gereği gibi korkanlar ve bu hususta iyi eğitim alarak kendilerini yetiştirenler olacaktır ve onlara Rableri yol gösterecek, rehberlik yapacaktır.

[1] ) NOT: Araf Suresinin daha önceki ayetleri işlenirken ifade edildiği üzere

[2]) NOT: İlk vahyin inzalini takip eden 6 ncı yılından peygamberimiz Medine’ye hicret edinceye kadar geçen yaklaşık 7 yıl ve hicretten Hayber’in fethine kadar geçen yaklaşık 6 yıl olmak üzere toplamda yaklaşık 13 yıl Habeşistan’da kalan müminlerin bulundukları ülkedeki yaşamlarına ilişkin Meryem suresini hariç tutarsak referans yapılabilecek hiçbir ayet ya da ayet gurubunun nazil olmadığının düşünülemeyeceği kanaatindeyim. En doğrusunu Allah bilir. (A.A)

[3] ) NOT: Ben burada olaylar olduktan sonra bu ayetlerin inzal edildiği kanaatini taşıyorum. Bu nedenle kaynaklarımızdaki çok az bilgilere dayanarak ( Ubeydullah bin Cahş’ın  ve Amr’ın Hristiyan olmaları gibi) bir kurgu oluşturdum. İnzal olunan ayetlerin toplumsal olaylarda nasıl yorumlanabileceğine yardımcı olmak adına mantıksal bir kurgu yapmaya çalıştım. En doğrusunu Allah bilir. (A.A)

[4] ) NOT: Bilgi sahibi olmama değil, muhakeme sahibi olmama. Çünkü bu isteklerinin tevhide aykırı olmadığını zannediyorlardı. Ve bu öyle bir talep olmalı ki tevhide çok benzemeli ve bildikleri türden bir şirke benzememelidir. O da ancak Allah, Hz.İsa, Ruhul Kudüs şeklindeki garip üçte birlik gibi acayip inançlar şeklinde olmalıdır. Yoksa putperest bir toplumdan kurtulup tekrar putperest bir inanç istemek çok garip ve tutarsız olurdu. Arkasından buzağı tanrısı da aynı şekildedir. Yani bunlar bilinen putlar değil sistemler ve sembollerdir. Bu nedenle “cahillik” ile onları muhakeme edip doğruyu yanlıştan ayırt edemiyor oldukları ifade edilir. (A.A)

[5]) NOT: “Rabbimizin Emri” burada Cenab-ı Hakk’ın müminlere nasıl bir yol izleyeceklerine ilişkin talimatlar şeklinde anlaşılmalı. (A.A)

[6]) NOT: Hz.Peygamber Şib-i Ebu Talip tepesindeki mağaralarda ders vermeye ara verdi ve Habeşistan’daki  sapma olayını halletmeye çalıştı. Hz.Cafer’e haberler gönderip onları uyararak tekrar doğru bir istikamete yönlendirmeye çalıştı. İşleri yoluna koyduktan sonrada Araf Suresi 154. ayetteki gibi tekrar müminleri yetiştirmek için derslere başladı. (A.A)